Nowoczesne metody leczenia schorzeń siatkówki – przegląd dostępnych terapii

Współczesna okulistyka oferuje kilka uzupełniających się sposobów leczenia chorób siatkówki. Najczęściej stosuje się iniekcje do ciała szklistego z lekami anty-VEGF lub steroidami, nowoczesne formy laseroterapii, a w wybranych sytuacjach – witrektomię. W określonych schorzeniach rozwijają się także terapie genowe i badania nad komórkami macierzystymi. Poniżej zebraliśmy aktualne metody, ich zastosowania oraz informacje ważne dla pacjentów.

Przeczytaj również: Kiedy warto zgłosić się na badanie słuchu?

Iniekcje doszklistkowe: leki anty-VEGF i steroidy

Iniekcje doszklistkowe są standardem w chorobach naczyniowych siatkówki. Leki podaje się bezpośrednio do oka w warunkach ambulatoryjnych. Dwie grupy substancji dominują w praktyce: leki anty-VEGF i glikokortykosteroidy.

Przeczytaj również: Czy suplementacja witamin może wzmocnić paznokcie?

Leki anty-VEGF hamują czynnik wzrostu śródbłonka naczyniowego (VEGF). Stosuje się je m.in. w wysiękowej postaci AMD, w obrzęku plamki związanym z cukrzycą (DME) oraz w powikłaniach po zakrzepach żył siatkówki. Od 2024 r. w Polsce dostęp do terapii poszerzyły nowe leki brolucizumab i farycymab, które są objęte refundacją dla wybranych wskazań (AMD, DME).

Przeczytaj również: Testy genetyczne, czyli ważne narzędzie w diagnostyce i leczeniu wielu chorób genetycznych

Sterydujące implanty lub zastrzyki rozważa się w obrzękach i zapaleniach siatkówki. W praktyce nierzadko stosuje się terapię skojarzoną – łączenie anty-VEGF i steroidów – po indywidualnej ocenie obrazu klinicznego i ryzyka działań niepożądanych. Schemat i częstość podań ustala się na podstawie kontroli okulistycznej oraz wyników badań obrazowych (OCT, angiografia).

Laseroterapia siatkówki: od destrukcji do stymulacji

Dzisiejsza laseroterapia siatkówki obejmuje klasyczne koagulacje oraz rozwiązania o charakterze bodźcowym. W retinopatii cukrzycowej, powikłaniach po zakrzepach żylnych i wybranych postaciach AMD laser bywa elementem planu leczenia lub profilaktyki powikłań.

Laseroterapia bodźcowa siatkówki wykorzystuje subprogowe parametry, które nie powodują widocznych blizn, a celem jest modulacja metabolizmu i poprawa przeżycia komórek siatkówki. W praktyce oznacza to odejście od wyłącznie destrukcyjnego podejścia na rzecz procedur, które mają wspierać funkcjonowanie tkanek.

Witrektomia: chirurgia w wybranych powikłaniach

Witrektomia to operacja w obrębie ciała szklistego i siatkówki. Wykonuje się ją m.in. w odwarstwieniach siatkówki, krwotokach do ciała szklistego, trakcyjnym pociąganiu w retinopatii cukrzycowej czy przy błonach nasiatkówkowych. Celem zabiegu jest przywrócenie integralności anatomicznej siatkówki i warunków dla stabilizacji widzenia.

Decyzję o chirurgii poprzedza diagnostyka obrazowa (OCT, USG gałki ocznej przy zasłonięciu dna, angiografia). Po zabiegu istotne są kontrole, zalecenia dotyczące pozycji głowy (gdy użyto gazu) oraz monitorowanie ciśnienia wewnątrzgałkowego.

Terapie genowe i komórkowe: kierunek przyszłości

Terapia genowa w chorobach siatkówki jest kierowana do wybranych, dziedzicznych schorzeń, w których zidentyfikowano mutacje i możliwy jest transfer właściwej kopii genu. Warunkiem kwalifikacji jest precyzyjna diagnostyka genetyczna oraz ocena stopnia zachowania fotoreceptorów.

Komórki macierzyste pozostają obszarem badań. Celem jest regeneracja lub zastąpienie uszkodzonych komórek siatkówki. Na dziś to rozwiązanie eksperymentalne, wymagające udziału w protokołach klinicznych i ścisłego nadzoru bioetycznego.

Dobór terapii: indywidualizacja i monitorowanie

Wybór metody zależy od rozpoznania (AMD, DME, retinopatia cukrzycowa, zakrzepy, zapalenia), stanu plamki, towarzyszących chorób ogólnych oraz wyników badań obrazowych. W wielu przypadkach kluczowe są regularne kontrole i badanie OCT, które pozwalają ocenić płyn w siatkówce, grubość warstw i odpowiedź na leczenie.

Pacjent często pyta: „Czy będę potrzebować wielu zastrzyków?” Odpowiedź zależy od aktywności choroby. Warto omówić możliwe schematy (loading, treat-and-extend, PRN), potencjalne działania niepożądane oraz zasady bezpieczeństwa okołoproceduralnego. W zapaleniach siatkówki istotne jest także leczenie przyczynowe (np. infekcji) i współpraca z innymi specjalistami.

Zastosowania kliniczne i przykłady sytuacji

• Wysiękowe AMD: rozważa się iniekcje anty-VEGF (w tym programy z użyciem brolucizumabu lub farycymabu) i monitorowanie OCT; laser stosuje się w wybranych lokalizacjach zmian poza dołeczkowych.
• DME i retinopatia cukrzycowa: anty-VEGF, steroidy (np. implanty), laseroterapia ogniskowa/panretinalna zgodnie z obrazem klinicznym; w trakcji lub krwotokach – witrektomia.
• Zakrzep żyły środkowej siatkówki/gałęzi: anty-VEGF lub steroidy w obrzęku plamki, laser w niedokrwieniu obwodowym, a przy powikłaniach – postępowanie chirurgiczne.
• Zapalenia siatkówki: leczenie przyczynowe (m.in. antybakteryjne, przeciwwirusowe) oraz miejscowe iniekcje steroidowe według wskazań.

Laser, zastrzyki, chirurgia – jak łączy się metody?

Łączenie terapii jest częste. Terapia skojarzona (anty-VEGF + steroid) bywa rozważana w utrzymujących się obrzękach. Laseroterapia może stabilizować obwód siatkówki w retinopatii cukrzycowej, a witrektomia rozwiązuje problemy mechaniczne (trakcyjne). Plan jest zwykle etapowy: od farmakoterapii i laseru do ewentualnej chirurgii, zgodnie z przebiegiem choroby.

Warto pamiętać o edukacji dotyczącej objawów alarmowych: nagłe pogorszenie widzenia, błyski, „zasłona” w polu widzenia czy nowe męty wymagają pilnej oceny okulistycznej.

Najczęstsze pytania pacjentów: praktyczne odpowiedzi

• Czy iniekcje są bolesne? Podaje się znieczulenie miejscowe w kroplach. Kluczowe jest przestrzeganie zasad aseptyki i kontroli pozabiegowych.
• Czy można prowadzić po zabiegu? Po rozszerzeniu źrenic widzenie jest przejściowo gorsze; bezpieczny powrót do aktywności warto skonsultować indywidualnie.
• Jak często wykonywać OCT? Harmonogram zależy od aktywności zmian. Ustala się go podczas wizyty kontrolnej.
• Czy dieta i choroby ogólne mają znaczenie? Kontrola cukrzycy, ciśnienia tętniczego i lipidów wpływa na przebieg chorób naczyniowych siatkówki.

Gdzie szukać rzetelnych informacji i wsparcia

Aktualne rekomendacje opierają się na danych klinicznych, programach lekowych oraz diagnostyce obrazowej. W przypadku pytań dotyczących rozpoznania lub możliwych opcji warto skorzystać z wiarygodnych źródeł i omówić wątpliwości podczas konsultacji. Przykładowe omówienia obejmują leczenie schorzeń siatkówki w kontekście AMD i obrzęku plamki.

Kluczowe wnioski dla pacjenta

Nowoczesne leczenie chorób siatkówki opiera się na trzech filarach: lekach podawanych doszklistkowo (anty-VEGF i steroidy), zaawansowanej laseroterapii oraz chirurgii witrektomijnej w wybranych powikłaniach. Równolegle rozwijają się terapie genowe i badania nad komórkami macierzystymi. O powodzeniu postępowania decydują szybka diagnoza, regularne kontrole i dopasowanie metody do konkretnego obrazu choroby.